Prof. Dr. Semra Çetinkaya: Sağlıklı çocuk, normal büyüyen çocuktur

Çocuklar bir ülkenin umudu ve geleceği olduklarından, toplumun en hassas kısmını oluşturmaktadırlar. Bu nedenle sağlık politikaları, anne ve çocuk sağlığı üzerine ayrıca yoğunlaşmıştır. Evlilik öncesi dönemden başlayarak, anne ve baba adaylarının eğitimi, gebelik döneminde anne karnındaki bebeğin iyi koşullarda uygun bir süreç geçirmesi, uygun ve sağlıklı koşullarda sorunsuz doğması, sağlıklı büyüme ve gelişme göstermesi, iyi bir eğitim alması ve topluma faydalı, fiziksel, psikolojik ve sosyal açıdan güçlü bir birey olması için pek çok çalışma yürütülmektedir. Bu çalışmalardan biri de çocuklarda büyüme ve gelişmenin izlenmesi programı kapsamında belirlenen, ’15 Nisan Büyümenin İzlenmesi Günü’dür ve her yıl kutlanmaktadır. ’15 Nisan Büyümenin İzlenmesi Günü’nde çocuklarının büyüme ve gelişmelerinin izlenmesinin sağlıkları açısından önemi konusunda farkındalık oluşturulması amaçlanmaktadır.
Sağlıklı çocuk normal büyüyen çocuktur. Çocuklarda büyüme sağlığın en önemli göstergelerinden birisidir. Ülkemiz genelinde doğan her bebek ilk yıl dokuz, altı yaşına kadar 16 kez aile hekimlerince izlenmektedir. Çocuklarda büyüme düzenli aralıklarla izlenmelidir. Özellikle erken yaşlarda çocukların beslenme yetersizliğini görmede ve müdahale etmede büyüme izlemi önemlidir. Büyümede beklenmedik hızlanma ve yavaşlamalar, çocuğun büyüme sürecinin ebeveynlerine göre belirgin geri olması durumu, vakit geçirilmeden araştırılmalıdır. Normalden sapmanın erken fark edilmesi, büyüme bozukluğu olan bir çocuk için hızlı değerlendirmenin kilit noktasıdır.
Büyüme anne karnında başlayan ve ergenlik sonunda erişkin boya ulaşma ile tamamlanan bir süreçtir. Büyüme hızı sabit değildir ve büyümenin evresine göre değişkenlik gösterir. En hızlı büyüme ilk bir yaşta ve ergenlik döneminde gerçekleşir. Büyümeyi kalıtsal özellikler, beslenme, genel sağlık durumu, hormonlar ve sevgi ortamı etkiler. Büyüme değerlendirilirken; her toplumun çocuklarına ait yaş ve cinsiyete özgü normal büyüme değerleri ve büyüme çizelgeleri kullanılır. Çocuğun büyümesi değerlendirilirken, çocuğun boyunun yaş, cinsiyet ve ergenlik olarak benzer akranlarının boyuna uyumuna bakılır. Ayrıca boy düzenli aralıklarla ölçülerek, büyüme hızı elde edilir ve büyüme hızının da yaş, cinsiyet ve ergenlik evresi olarak benzer akranlarına uyumuna bakılır.

Büyümeyi değerlendirmesi, öncelikle çocuğun boyunun doğru ölçümü ile başlar. İlk iki yaşta gözler tavana bakacak şekilde, yatarak boy ölçümü yapılır. Gözlerin dış kenarı ile kulak kepçesi üst çizgisinden geçen hattın zemine dik açı yapması, ayağın bacakla dik açı yapması sağlanır. Topuk ve baş üst hizasından ölçüm yapılır. İki yaş üzerinde ise, ayakta boy ölçümü yapılır. Çıplak ayakla, düz-kenarlığı olmayan bir zemine çocuğun dayanması sağlanır (tercihan kapıların çerçeve kısımlarında ölçüm yapılabilir). Gözlerin dış kenarı ile kulak kepçesi üst çizgisinden geçen hattın arka zemine dik açı yapması, ayağın bacakla dik açı yapmasını sağlanır. Topuklar birleştirilir. Çocuğun nefes alıp vermesi sağlanır. Topuk ve baş üst hizasından ölçüm yapılır. Kurşun kalemle duvara küçük bir işaret koyarak da ölçüm yapılabilir. İki ve üç yaş arasında hem yatarak, hem ayakta ölçüm yapılabilir. Ölçen kişinin ve ölçüm aletinin hep aynı olması, büyümenin doğru izlenmesi için önemlidir.
Ölçülen boy değerlerlerinin normal olup olmadığı, Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derneği (ÇEDD)’ne ait ‘ÇEDD Çözüm’ web sitesinden kontrol edilebilir (www.ceddcozum.com). Bu sitede çocuğun doğum tarihi ve cinsiyeti işaretlenir. Ölçülen boy değeri, mümkünse anne ve baba boy değerleri ilgili kutucuklara girilir. Hesapla butonuna basıldığında, boy değerinin standart deviasyon skoru (SDS) (yani akranlarından ne kadar saptığının göstergesi) elde edilir. Ayrıca anne boyunun, baba boyunun ve anne ve babanın boy değerleri ile hesaplanan hedef boy değerinin SDS değerleri de elde edilir.
Şu durumlar var ise, bir Çocuk Endokrin Hekimine başvurulması önerilir:
1. Boy SDS değerinin -2’nin altında olması,
2. Son bir yılda aynı şekilde aynı kişi tarafından ölçülen boy ile elde edilen büyüme hızının -1 SDS olması durumu (büyüme hızı ve büyüme hızı SDS değeri de, aynı web sitesinden, aralıklı ölçüm değerleri ve ölçüm tarihleri girilerek hesaplanabilmektedır),
3. İki yaş üstünde boy SDS’de 0,5’den fazla gerileme saptanması durumu,
4. Boy SDS değeri ile hedef boy SDS değeri arasında -1,5 SDS’den fazla fark olması durumu,
5. Boy kısalığı olmayan çocuklarda son bir yıl içinde büyüme hızının -2 SDS altında ve son iki yıl içinde de -1,5 SDS altında kalması durumu…
Sonuç olarak büyüme ve büyüme izlemi önemlidir. Büyüme ile ilgili soruların güvenilir kaynaklardan elde edilmesi gerekmektedir.

Prof Dr Semra Çetinkaya
Çocuk Endokrinoloji ve Metabolizma Uzmanı
Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Dr Sami Ulus Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Sağlık Uygulama ve Araştırma Merkezi
Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derneği Büyüme Çalışma Grubu Başkanı