Alzheimer önlenebilir mi?

Bu yaklaşımlar hastalıkla yaşayan bireylerin ve bakıcılarının semptomlarla başa çıkmasına ve yaşam kalitesini iyileştirmesine yardımcı olabilir. Tedavi ile birkaç alan hedeflenir:

İnsanların beyin sağlığını korumalarına yardımcı olmak

Hastalığın semptomlarını yavaşlatmak veya geciktirmek

Davranışsal semptomları yönetmek

ALZHEİMER HASTALIĞI ÖNLENEBİLİR Mİ?

Alzheimer hastalığında primer korunma tüm zihinsel işlevleri (kognitif olarak) normal kişilerin hastalığa dönüşmesinin engellenmesi olarak kabul edilir. Değiştirilebilir risk faktörlerinin azaltılması Alzheimer hastalığının görülme olasılığını belirgin olarak azaltır. Aerobik egzersiz, yürüme, koşma, yüzme, bisiklet ve dans gibi fiziksel egzersizler (60 dakika/gün üzerindeki egzersizler veya haftanın 5 günü 30 dakika/günde, en az 6 ay boyunca veya haftada 150 dakika egzersiz olarak tanımlanır) dikkat ve hafızayı iyileştirir, beynimizin hafıza merkezinin küçülmesini önler. Düzenli uyku, meditasyon, yoga, bilgisayar eğitimi, beyin stimülasyonu ve müzik aleti çalmak gibi mental egzersizler ise sinir hücreleri arasındaki iletişimi ve nörotransmitterleri (kimyasal haberci) düzenler, nöroplastisiteyi sağlar. Bilişsel bozukluğun gelişmesini önlemek için fiziksel aktivitelere orta yaşta başlanmalıdır.

Kan basıncı kontrolü, diğer vasküler risk faktörlerinin önlenmesi (obesite, sigara, alkol, yüksek kolesterol, diyabet) ve Akdeniz tipi diyet diğer değiştirilebilen risk faktörleri arasındadır. Akdeniz diyetinde meyveler, sebzeler, tam tahıllar ve bazı balık ve kuru yemişlerde yaygın olarak bulunan omega-3 yağ asitleri gibi besinler yer alır. Haftada üç kez somon gibi yağlı balıklar ve her gün bir avuç fındık, badem ve ceviz yenmesi önerilmektedir. Yüksek eğitim düzeyinin, işitme kaybının giderilmesinin, aşırı gürültü maruziyetinden ve kafa travmalarından kaçınmanın da hastalığı önlenmede etkisi olduğu bilinmektedir.

Alzheimer hastalığında sekonder korunma kognitif bozulması olan ancak demansı olmayan hafif kognitif bozukluk (HKB) hastalarında Alzheimer hastalığı gelişmesini önlemeye yöneliktir. Değiştirilebilir risk faktörlerinin kontrolü hastaların HKB evresinden Alzheimer hastalığına dönüşmesini geciktirebilir. HKB'li yaşlılarda da fiziksel egzersizler benzer fayda sağlar. Karşılaştırılmalı çalışmalarda dansın bilişsel işlevler üzerinde olumlu etkisi gösterilmiştir. Amnestik HKB’li bireylerde 12 haftalık yürüme egzersiz çalışmasında beynin hafıza ile ilgili merkezlerinde iyileşme gözlenmiştir. HKB döneminde etkinliği gösterilmiş bir ilaç tedavisi yoktur.

ALZHEİMER HASTALIĞI NASIL TEDAVİ EDİLİR?

Günümüzde Alzheimer hastalığında bazı semptomları geçici olarak iyileştirmeye yardımcı olmak için nörolog ve psikiyatristler tarafından bazı ilaçlar reçete edilebilir. Asetilkolinesteraz inhibitörleri (Donepezil, Galantamin ve Rivastigmin) ve NMDA reseptör antagonisti (Memantin) bilimsel olarak etkinliği gösterilmiş moleküllerdir. Hafıza ve karar verme sürecinde etkin olan bazı kimyasal habercilerin seviyelerini arttırarak hasta ve yakınlarının yaşam kalitelerine katkıda bulunurlar. Bununla birlikte, bu tedaviler, altta yatan beyin hücrelerinin düşüşünü ve ölümünü durdurmaz. Daha fazla hücre öldükçe Alzheimer hastalığı ilerlemeye devam eder.

Asetilkolinesteraz inhibitörleri hafif-orta evrede, Memantin orta-ileri evre Alzheimer hastalığının tedavisinde onay almışlardır. İleri evre Alzheimer hastalığı olan hastalarda da asetilkolinesteraz inhibitörlerinin yararı gösterilmiştir. Bu ilaçlar hastalığın evresine göre tek başına veya kombine olarak kullanılabilir. İlaçlar arasında etkinlik açısından belirgin farklılık yoktur. Ancak bazı hastalar belirli türlere daha iyi yanıt verir veya bulantı, kusma ve iştahsızlık gibi daha az yan etkiye sahiptir. Yan etkiler genellikle ilacı aldıktan 2 hafta sonra iyileşir. İlaçların kombine preparatları, ağızda eriyen formları ve deri yaması (patch) formları bulunmaktadır.

İlaçlar yaklaşık 1 yıllık süre içinde kognitif ve fonksiyonel stabilizasyon sağladıkları için tedaviye ne kadar erken başlanırsa o kadar iyi sonuç alınır. Ayrıca bu ilaçların davranışsal semptomlara (özellikle ajitasyon, agresyon), hastanın otonomisine, bakıcı yüküne olumlu etkileri mevcuttur.

Alzheimer hastalarında depresyon, halüsinasyon (gerçekte orada olmayan şeyleri görme, duyma veya hissetme), sanrılar (doğru olmayan şeylere sıkıca duyulan inanç), uykusuzluk, mani, ajitasyon, apati ve anksiyete gibi nöropsikiyatrik-davranışsal semptomlar sık görülür. Bu yakınmalara yönelik kognitif semptomlar için kullanılan ilaçların yanında eğer baş etme stratejileri işe yaramazsa antidepresan veya antipsikotik ilaçlar kullanılabilir. Bu belirtiler için kullanılacak ilaçlar düşük dozlarda başlanmalı, yavaş arttırılmalı ve uzun süreli kullanılmamalıdır.

İLAÇ DIŞI TEDAVİLER NELERDİR?

Alzheimer hastalığı semptomlarına yönelik ilaç dışı tedaviler hastaların fonksiyonelliğini düzeltebilir ve bakım verenin yükünü azaltabilir.

Bilişsel stimülasyon terapisi (CST), hafıza ve problem çözme becerilerini geliştirmek için tasarlanmış grup etkinliklerine ve egzersizlerine katılmayı içerir.

Bilişsel rehabilitasyon, bir cep telefonu kullanmayı veya diğer günlük görevleri kullanmayı öğrenmek gibi kişisel bir hedefe ulaşmak için bir meslek terapisti gibi eğitimli bir profesyonel ve bir akraba veya arkadaş ile çalışmayı içerir. Bilişsel rehabilitasyon, beyninizin çalışmayan kısımlarına yardımcı olmak için çalışan kısımlarını kullanmamızı sağlayarak çalışır.

Hatırlama çalışmasında, geçmişinizden şeyler ve olaylar hakkında konuşmayı içerir. Genellikle fotoğraflar, favori eşyalar veya müzik gibi aksesuarlar kullanmayı içerir.

Hayat hikayesi çalışması, çocukluğunuzdan günümüze kadar olan fotoğrafların, notların ve hatıraların bir derlemesini içerir. Fiziksel bir kitap veya dijital bir sürüm olabilir. Hastanın ruh halini ve refahını iyileştirmeye yardımcı olur.

ALZHEİMER HASTALIĞINDA UMUT VEREN TEDAVİLER NELERDİR?

Pek çok umut verici ipucu olmasına rağmen, Alzheimer hastalığı için yeni tedavilerin ortaya çıkması oldukça yavaştır.

Alzheimer hastalığı fizyopatolojisinin daha iyi anlaşılması sonucu antiamiloid, antioksidan, antiinflamatuvar, antiapopitotik ve tau proteini fosforilizasyonunu sınırlayan ilaçlar ile ilgili çalışmalar devam etmektedir.

Amiloid ve tau proteinine karşı aktif aşı çalışmaları henüz başarılı olmamıştır fakat pasif (monoklonal antikorlar) aşı çalışmaları sürmektedir. Monoklonal antikorlar olarak bilinen birkaç ilaç, beta-amiloidin birikmesini önleyebilir veya oluşan beta-amiloid plaklarını kaldırabilir ve vücudun beyindeki beta-amiloidi temizlemesine yardımcı olabilir. Monoklonal antikorlar, bağışıklık sisteminizin yabancı istilacılara veya aşılara verdiği yanıtın bir parçası olarak vücudunuzun doğal olarak ürettiği antikorları taklit eder. Crenezumab, solanezumab ve gantarenumab gibi monoklonal antikorlar ile çalışmalar devam etmektedir.

Geçtiğimiz günlerde umut veren bir gelişme olmuştur. Monoklonal antikor olan Aducanumab (Aduhelm™) isimli ilaç, Alzheimer hastalığının tedavisinde Haziran 2021’de ABD Gıda ve İlaç Dairesi'nden (FDA) hızlandırılmış inceleme ile şartlı onay almıştır ve Faz 4 çalışmasında etkinliği kanıtlanamazsa onayının iptal edileceği bildirilmiştir. Bazı araştırmacılar tarafından klinik yararının beklenildiği düzeyde olmadığı için onayına kuşkuyla yaklaşılmaktadır. Henüz ilaç Türkiye’de ruhsat almamıştır. Tedavi hafif bilişsel bozukluk vakalarında veya Alzheimer hastalığın hafif evresinde olan hastalarda başlanmalıdır. İlacın beyin ödemi ve beyinde mikrokanama oluşturabilme yan etkileri mevcuttur.

Alzheimer hastalığının tedavisi kadar koruyucu tedavi yaklaşımları da önemli yer tutmaktadır. Alzheimer Hastalığı için risk faktörleri bulunan bireyler belirlenerek kişiye özgü tedavi yaklaşımlarının yakın gelecekte geliştirilmesi umulmaktadır.

Hazırlayanlar:

Prof. Dr. Vildan Ayşe Yayla

Sağlık Bilimleri Üniversitesi Bakırköy Dr. Sadi Konuk SUAM

Nöroloji kliniği

Doç. Dr. Hülya Ertaşoğlu Toydemir

Uzm. Dr. Dilek Bozkurt