Sağlık Bilimleri Üniversitesi (SBÜ) Gıda Teknolojisi Anabilim Dalı Başkanı Dr. Sibel Bölek, fitalatlı ürünler hakkında bilgi vererek, bir ürünün içeriğinde fitalat olup olmadığının nasıl anlaşılacağına dair şu bilgileri paylaştı:
"Fitalatlı ürünleri bakınca anlayamayız. Ancak bu ürünler yapısı nedeni ile kremsi ya da jelimsi kıvama sahip olduklarından bir plastiğe dokunulduğunda elde yağlı bir etki bırakıyor ise fitalatlı olduğundan şüphe edilebilir. Özellikle markası, içeriği bilinmiyorsa, kalitesiz bir plastikse ve elde de yağlı-kremsi bir doku bırakıyorsa bu ürünlerde fitalat bulunabilir.”
ÇOCUKLARDA ÇOK DAHA TEHLİKELİ SONUÇLARI OLABİLİR
Yeni araştırmalarla fitalatların canlılar üzerinde hormon bozucu etkileri olduğunun ispatlandığını belirten Bölek, Bağışıklık sistemi tam olarak gelişmediğinden bebek ve çocuklar için yetişkinlere göre daha tehlikeli olduğunu ifade etti. Bölek, "Yine fitalatlar erkeklerde üreme hücrelerinde bozulmalara, kısırlığa, cinsel organlarda gelişim bozukluklarına neden olabiliyor. Fitalatlar, kanserojen kimyasallardır… Dolayısıyla hormonların dengesini bozucu etki gösterdiği için birçok hastalıkta tetikleyici etkiye sebep olabiliyor. Her ne kadara bebek ürünlerinde fitalatların kullanımı yasak olsa da doğum öncesinde anneler hazır gıdalardan fitalatlara maruz kalabiliyor. Bu da bebekte doğuştan gelen problemlere yol açabiliyor. Fitalat içeren kıyafetler, aksesuarlar, oyuncaklar ve kırtasiye malzemeleri de çocuklar için büyük bir tehdit oluşturuyor.” şeklinde konuştu.
BİR KİMYASAL BİLEŞİK OLAN FİTALAT, AMBALAJLARDA KULLANILIYOR
Bölek, fitalatı şu şekilde açıklıyor: “Fitalatlar plastik malzemelerin sertliğini azaltmak, esneklik ve yumuşaklık kazandırmak için katılan kimyasal bir bileşiktir. Plastiği yumuşatma amacıyla kullanılmalarının yanı sıra birçok kozmetik üründe, oyuncak, deterjan ve kişisel bakım ürünleri gibi günlük hayatta sıklıkla kullandığımız ürünlerde kalıcı koku ve renklendirme amacıyla kullanıldığını görmekteyiz.”
PLASTİK ŞİŞENİZİ GÜNEŞE YA DA ISIYA MARUZ BIRAKMAYIN
Gıda ile temas eden materyallerde kullanımı sınırlı olan fitalatın bir mevzuat çerçevesinde kullanıldığı bilgisini paylaşan Dr. Bölek, "Fitalatların gıda içerisine nüfuz etmesi söz konusu. Yağda çözünen bir madde olması nedeniyle özellikle yağlı gıdalarda, yağın ve sosun içerisinde depolandığı gıda ürünlerinde sağlık riski oluşturacak boyutlara gelebiliyor. Plastik şişelerdeki sular özellikle güneşe ya da ısıya maruz kaldığında risk artıyor. Çünkü ısıyla bir araya geldiği zaman fitalatın daha hızlı bir geçiş yaptığını görüyoruz gıdaya.” dedi.
PLASTİK KAPLAR SICAK YEMEK İÇİN KULLANILMAMALI
Bölek, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Fitalat alımını en çok kolaylaştıran yol sıcak yemeklerin plastik kaplarda tüketilmesi ya da saklanması. Yağda çözülen fitalat sıcağa maruz kaldığında da gıdaya hızla karışıyor. Plastik kaplar, tabaklar ya da ambalajlar kesinlikle sıcak yemek için kullanılmamalı. Bu hatayı çok yapıyoruz.”
RAF ÖMRÜ HESAPLANIRKEN AMBALAJDAN GEÇEN KİMYASAL DA HESABA KATILMALI
Dr. Sibel Bölek, gıda ürünlerinde fitalat kullanımına ilişkin şuna dikkati çekti: “Gıda ürünlerinin raf ömrünün belirlenmesinde genelde gıdanın bozulmasına, tüketilemeyecek sınıra ulaşmasına göre değerlendirmeler yapılıyor. Fakat özellikle yağlı ve soslu ürünlerde, gıda maddesine ambalaj materyalinden kimyasal madde geçişinin de göz önünde bulundurulması gerekiyor. Örneğin bir gıdaya bir yıl bir raf ömrü sunuyorsunuz ve bunu bir mikrobiyolojik ve kimyasal bozulmaya göre belirliyorsunuz. Fakat o ambalajdan gıdaya geçen kimyasalı göz önünde bulundurmuyorsunuz. Bu da büyük bir risk oluşturuyor. O yüzden raf ömrü belirlenirken o kimyasal madde geçişinin sağlığı tehdit edecek boyuta ulaşmayacak düzeyde kalmasına dikkat edilmeli.”
PEKİ TÜKETİCİ NE YAPMALI?
Ürünlerin içinde fitalat olup olmadığını anlamanın zor olduğunu vurgulayan Bölek, tüketici açısından gerek içeriğini gerek ise kullanılan kimyasalları etiketlerinde açıkça belirten markaların tercih edilmesi gerektiğini belirterek sözlerini şöyle sonlandırdı:
"Birçok plastik materyalin içerisinde fitalat olmasına rağmen bu bilgi etikette yer almıyor. Farkında olunmadan yoğun miktarda maruz kaldığımız fitalat esterleri konusunda üretici ve tüketicilerin bilinçlenmesi sağlanmalı. Ne yazık ki yemek siparişi verdiğinizde bile sıcak bir gıda plastik bir kapla getiriliyor.
Tüketicinin plastik ambalajlardan mümkün olduğunca kaçınması gerekiyor. Örneğin zeytinyağı alıyorsa bunun cam şişede satılanını tercih edebilir. Yemeklerin plastik malzeme ile buzdolabına koyulmamasına dikkat edilebilir."